Η πόλη της Κω θα μπορούσε να προσομοιαστεί με ανοιχτό αρχαιολογικό μουσείο, όπου εκτίθενται στις φυσικές τους τοποθεσίες αρχιτεκτονικά και καλλιτεχνικά επιτεύγματα του πολυτάραχου ιστορικού παρελθόντος του νησιού. Τα ερείπια της αρχαίας πόλης της Κω αποκαλύφθηκαν από το σεισμό του 1933, όταν κατέρρευσαν οι νεότερες οικοδομές.
Αρχαίο τείχος (Κως - 4ος αι. π.Χ.): Είναι χτισμένο με κατεργασμένους λίθους, αλλού στενότερο και αλλού φαρδύτερο, με πάχος 6-8 μέτρων. Με τους δυο του βραχίονες έφθανε μέχρι το στόμιο του λιμανιού και συνεχίζει ανατολικά με΄χρι το σημερινό Διοικητήριο ενώ δυτικά καλύπτει τα πλάγια της αρχαίας αγοράς μέχρι το Αρχαιολογικό Μουσείο.
Μεσαιωνική Πόλη (Κως): Τα τείχη της μεσαιωνικής πόλης των Ιπποτών κτίστηκαν πολύ βιαστικά (1391-1396) και δεν ξεχωρίζουν εύκολα από τα τείχη της αρχαίας πόλης μέσα στα οποία κτίστηκαν. Περιλαμβάνει το χώρο από την Ακτή Μιαούλη και Κουντουριώτη μέχρι την Πλατεία Ελευθερίας και τη Λεωφόρο Ιπποκράτους, η οποία την εποχή εκείνη ήταν τάφρος που συμπλήρωνε την άμυνα της πόλης και ονομαζόταν Χάνδακας. Από τα πιο χαρακτηριστικά σημεία αυτού του τείχους είναι η λεγόμενη "Πύλη του Φόρου" που βρίσκεται στην κεντρική πλατεία της σύγχρονης πόλης. Το μοναδικό κοσμικό ιπποτικό κτίριο που σώζεται είναι η έδρα του διοικητή Fr. Sans, που έχει αναστηλωθεί και στεγάζει την αρχαιολογική βιβλιοθήκη.
Κάστρο της Νεραντζιάς ή των Ιπποτών (Κως, είσοδος λιμανιού - 16ος αι.): Το κυριότερο μεσαιωνικό μνημείο της Κω χτίστηκε στα ερείπια της αρχαίας πόης του 336 π.Χ. Είναι αστερόσχημο και κλασικό δείγμα επιβλητικής αμυντικής αρχιτεκτονικής της εποχής του. Στην είσοδο βρίσκεται ο θυερός του Μεγάλου Μαγίστρου και σκλασιμένες γκροτέσκες μορφές. Χτίστηκε από τους Ιππότες του Τάγματος του Αγίου Ιωάννου της Ιερουσαλήμ, οι οποίοι κατέλαβαν το νησί το 1314, πάνω σε παλαιότερο κάστρο και διαθέτει διπλό τείχος και τάφρο ενώ περικλείει παλαιότερα κτίσματα και προμαχώνες (δεύτερο μισό 15ου αι.). Στο εσωτερικό σώζονται αρχαία αρχιτεκτονικά μέρλη, πολλά από το Ασκληπιείο. Μέχρι τις αρχές του 20ου αι. ο χώρος που βρίσκεται το κάστρο ήταν νησί. Η Γέφυρα του Κάστρου το συνδέει με την πόλη και τον Πλάτανο του Ιπποκράτη.
Πλάτανος του Ιπποκράτη (Κως): Από τα πιο φημισμένα αξιοθέατα του νησιού. Βρίσκεται στο κέντρο πλατείας που σχηματίζουν το τζαμί της Λότζια (18ος αι.), η ρωμαϊκή Αγορά και τα ιταλικά δικαστήρια. Η περίμετρος του είναι δώδεκα μέτρα. Σύμφωνα με την παράδοση φυτεύτηκε από τον Ιπποκράτη που δίδασκε κάτω από τη φυλλωσιά του.
Οθωμανική κρήνη (Κως, δίπλα στον πλάτανο - 1792): Χτισμένη από τον Τούρκο κυβερνήτη Γαζή Χασάν, το νερό της χύνεται μέσα σε αρχαία σαρκοφάγο.
Τζαμί Ντεφτερντάρ (Κως, κεντρική πλατεία): Χτισμένο από τον Τούρκο κυβερνήτη Γαζή Χασάν με αρμονικές αναλογίες και κομψότητα.
Ιερό του Ηρακλή: Διαστάσεων 12,5 Χ 9μ. όπως μαρτυρεί επιγραφή, κτισμένο σε τραπεζοειδές ανάχωμα. Φιλοξενούσε άγαλμα του Ηρακλή, ενώ βρέθηκαν δυο ψηφιδωτά: Το πρώτο παριστάνει ένα ψαρά και το δεύτερο τον Ορφέα με ζώα γύρω του και στα πλάγια τον Ηρακλή σε συμπόσιο.
Στοά (4ος ή 30ς αι. π.Χ.): Μεσαίου μεγέθους στοά με 5 αναστηλωμένουν κίονες και 5 συνεχόμενα δωμάτια που ακουμπούσαν στα αρχαία τείχη. Εδώ βρέθηκε το καμένο άγαλμα του Μαρσύα που μάλλον υπέστη σοβαρές φθορές στο σεισμό του 469 μ.Χ.
Πρωτοχριστιανική βασιλική (4ος ή 5οσ αι. μ.Χ.): Μεγάλη βασιλική (72 Χ 23,50 μ) κτισμένη σε ερείπια της αρχαίας στοάς. Χωρίζονταν σε δυο μ έρη - τον πρόναο και την κυρίως βασιλική με δάπεδο καλλυμένο από ποικιλόχρωμα μάρμαρα. Στον εξωτερικό χώρο υπήρχε σταυροειδής κολυμπήθρα, ενώ σώζονται ερείπια σκάλας που οδηγούσε στο νάρθηκα του ναού, τυπικό χαρακτηριστικό των πρωτοχριστιανικών βασιλικών.
Ιερό της Πανδήμου Αφροδίτης: Με λευκούς μαρμάρινους κίονες κορινθιακού ρυθμού.
Αρχαία Αγορά (Κως, δυτικό τμήμα ανασκαφής): Τα ερείπια της Αγοράς εκτείνονται πέρα από τη λεωφόρο Ιπποκράτη με 152 μ. μήκος και 82 πλάτος. Εδώ κτυπούσε η οικονομική καρδιά της αρχαίας Κω με δρόμους, καταστήματα, εργαστήρια και βωμούς να συνθέτουν μια "κλασική" αρχαία Αγορά. Στα ερείπια της Αγοράς κτίσθηκε η εκκλησία του Αγίου Κωνσταντίνου.
Μυκνηναϊκά ευρήματα (Κως, κοντά στον Αγ. Παντελεήμονα): Λείψανα Μυκηναϊκής εποχής.
Ταφικό μνημείο (Κως, κοντά στον Αγ. Παντελεήμονα): Τάφος γεωμετρικής περιόδου.
Αρχαίοι δρόμοι (Κως, κοντά στον Αγ. Παντελεήμονα): Ανακαλύφθηκαν δύο δρόμοι, ένας μικρός και ένας μεγάλος που ονομάστηκαν αντίστοιχα Cardo & Decumana στο πλαίσιο του εξιταλισμού.
Ξυστό: Ελληνιστικό γυμναστήριο που ονμάστηκε έτσι, γιατί οι αθλητές αλείφονταν με λάδι πριν αγωνιστούν που έξυναν στο τέλος των αγώνων. Το σταδιο του γυμναστηρίου είχε έκταση ένα εκτάριο. Το Γυμναστήριο έερε στέγαστρο, ενώ σώζονται 17 από τους 81 κίονες που εκτιμάται ότι είχε. Δυτικά της κιονοστοιχίας κτίστηκε τη Ρωμαϊκή εποχή δεξαμενή για κολύμπι.
Θέρμες (Κως, κοντά στο Ξυστό): Ρωμαϊκή κατασκευή, καταστράφηκαν μετά το σεισμό του 469 μ.Χ. Ο πυρήνας του οικοδομήματος ήταν μια μεγάλη αίθουσα που στο σωζόμενο θολωτό μέρος της αποκαλύφθηκε μωσαϊκό διαστάσεων 7 Χ 6,5 μ σε πολύ καλή κατάσταση.
Παλαιοχριστιανική βασιλική (Κως, Θέρμες): Καταλαμβάνει μεγάλο με΄ρος των Θερμών. Από τα αρχιτεκτονικά και διακοσμητικά μέρη του ν αού σώζονται το ιερό, η αναστηλωμένη μαρμάρινη είσοδος με διακοσμητικό σταυρό, η σταυρόσχημη κολυμπήθρα και το σύνθρονο.
Αίθουσα με ψηφιδωτά (Κως, κοντά στις Θέρμες): Εφαπτόμενα οικοδομής του 3ου-4ου αι. μ.Χ. βρίσκονται τα ερείπια μεγάλης αίθουσας, όπου αποκαλύφθηκε ένα από τα μεγαλύτερα και σημαντικότερα ψηφιδωτά του 2ου μ.Χ. αι. με κωμικές σκνηές από μάχες ανθρώπων με αγριογούρουνα, αρκούδες και ταύρους. Διακρίνονται και η κρίση του Πάρη, ο Απόλλωνας και οι Μούσες.
Νυμφαίον (Κως, απέναντι από τις Θέρμες - 3ος αι. μ.Χ.): Ήταν Βεσπασιανή (δημόσιο ουρητήριο). Πήρε αυτό το όνομα, γιατί ήταν τόσο όμορφο που οι μελετητές παραπλανήθηκαν αρχικά και πίστεψαν ότι ήταν ιερό των Νυμφών. Στο κέντρο του υπήρχε αυλή με ψηφιδωτά με πηγάδι στο κέντρο. Γύρω από την αυλή, στις 3 από τις 4 πλευρές, υπάρχουν 11 κίονες, ενώ στην 4η πλευρά διατηρούνται κόγχες, όπου πρέπει να υπήρχαν αγάλματα.
Οικία της αρπαγής της Ευρώπης: Είναι κτισμένη σε ερείπια παλαιοτέρου κτιρίου του 142 μ.Χ. Σε μια από τις αίθουσες της βρέθηκε ψηφιδωτό (3 Χ 3,2 μ.) που παρουσιάζει τη γυμνή Νύμφη Ευρώπη να μεταφέρεται μέσα στα κύματα κρατημένη από τα κέρατα του ταύρου-Δία. Στις καλοδιατηρημένες αίθουσες της οικίας σώζονται ψηφιδωτά, κίονες, βάσεις κιόνων και αξιοσημείωτης τεχνικής αποχετευτικές προβλέψεις.
Αρχαίο Ωδείο (Κως, λεωφόρος Γρηγορίου Ε'): Ανακαλύφθηκε το 1929 από Ιταλό αρχαιολόγο. Φέρει εννέα μαρμάρινες βαθμίδς που αποτελούσαν την πρώτη θέση και διάζωμα ψηλότερα που την ξεχώριζε από τις υπόλοιπες. Στις δυο άκρες των βαθμίδων 18 σκαλοπάτια διευκόλυναν την κυκλοφορία των θεατών, ενώ ο κάτω χώρος στηρίζονταν σε θολωτές αίθουσες, όπου βρέθηκαν αρχαία αγάλματα, όπως του Ιπποκράτη. Το Ωδείο διατηρείατι σε αρκετά καλή κατάσταση και φιλοξενεί πολιτιστικές εκδηλώσεις.
CASA ROMANA (3ος αι. μ.Χ.): Ρωμαϊκό οίκημα που προσομοιάζει ανάλογα της Πομπηίας. Στο εσωτερικό της περιλαμβάνει τρεις αυλές (atria, αίθρια) που η κάθε μια φέρει στο κέντρο διακοσμητική δεξαμενή. Στο πρώτο αίθριο υπήρχαν δυο δωμάτια με ψηφιδωτά. Το δεύτερο αποτελείται από αίθουσα ντυμένη μεμάρμαρο, που πιθανών χρησίμευε ως αίθουσα φαγητού, και ψηφιδωτό. Στο τρίτο σώζονται ψηφιδωτά και κίονες κορινθιακού και ιωνικού ρυθμού στις τέσσεριες πλευρές σχηματίζοντας Ροδιακή στοά.
Θέρμες λιμένος (Κως, διασταύρωση οδών Ομήρου και Ηροδότου): Στο χώρο των Μπουζουκτών (δηλαδή της καταστροφής) βρίσκονται οι κυκλικές θέρμες ή Θέρμες λιμένος καθώς και τμήματα των αρχαίων τειχών.
Θέρμες (Κως, διασταύρωση οδών Κολοκοτρώνη και 31ης Μαρτίου - 4ος ή 3ος αι. π.Χ.): Με πολλά ψηφιδωτά και πλήθος αρχαίων επιγραφών, με τη σπουδαιότερη να αναφέρει τον κανονισμό της λατρείας του Εναγώνιου Ερμή.
Αρχαίο Στάδιο (Κως, διασταύρωση οδών 31ης Μαρτίου και Μ. Αλεξάνδρου): Με διαστάσεις 600 Χ 40 πόδια και λείψανα κιόνων που ήταν η άφεσις του σταδίου.
Ασκληπιείο (3,5 χλμ. νοτιοδυτικά της Κω, περιοχή Παναγία Ταρσού): Ο ιερός χώρος όπου ο Ιπποκράτης εφάρμοσε κατά τρόπο συστηματικό την επιστήμη της Ιατρικής. Μυκηναϊκά και Γεωμετρικά ευρήματα μαρτυρούν πρώιμη χρήση του χώρου, που τόνοι λάσπης είχαν προφυλάξει για αιώνες. Οι έρευνες για τον εντοπισμό του Ασκληπιείου απο αρχαιολογικές ενδείξεις και τοπικές αφηγήσεις ξεκίνησαν τα τέλη του 19ου αι. αλλά το ιερό αποκαλύφθηκε στις αρχές του 20ου αιώνα από το Γερμανό αρχαιολόγο Herzog με πολύτιμη πληροφόρηση από τον ντόιο ιστοριοδίφη Ζαρράφτη. Πέραν των αμιγών αρχαιολογικών στοιχείων, όπως τα διάσπαρτα μέλη, η γειτνίαση με πηγές που θα τροφοδοτούσαν στην αρχαιότητα το ιερό με το απαραίτητο νερό, οδήγησαν στην επιλογή της συγκεκριμένης θιέσης για τη διαξαγωγή της έρευνας. Οι πιο συγκροτημένες ανασκαφές και οι πιο δραστικές παρεμβάσεις στα μνημεία έγιναν από Ιταλούς αρχαιολόγους, που διαμόρφωσαν σε ικανό βαθμό τη σημερινή του μορφή. Το Ασκληπιείο άνθισε κατά την ελληνιστική και ρωμαϊκή περίοδο ως τόπος ξεκούρασης και θεραπείας. Οι ίδιοι οι θεράποντες ιατροί του Ασκληπιείου ήταν και ιερείς του Ασκληπιού. Τον 2ο αι. π.Χ. η φήμη του ιερού και της ιατρικής σχολής που είχε ιδρύσει εκεί ο Ιπποκράτης είχε εξαπλωθεί σε όλη την Ελλάδα. Έτσι θεσπίστηκε η ασυλία του ιερού και η καθιέρωση των Μεγάλων Ασκληπιείων (εορτή με μουσικούς και γυμνικούς αγώνες). Η ανάπτυξη οδήγησε στην επέκτασή του ιερού χώρου, την οικοδόμηση του μεγάλου ναού στο τρίτο άνδηρο και την ανακτασκευή του βωμού στα πρότυπα του περγαμηνού βωμού του Διός. Η επιλογή του χώρου ήταν πολύ ε πιτυχημένη, για την κάλυψη της ψυχικής ανάρρωσης των ασθενών: χτισμένο στις πλαγιές ενός χαμηλού λόφου με θαυμάσια θέα στα μικρασιατικά παράλια. Στα κυριότερα μνημεία του χώρου περιλαμβάνονται:
Ιερό του Ασκληπιού: Διαμορφωμένο σε άνδηρα. Στο πρώτο άνδηρο μια σκάλα με 24 σκαλοπάτια οδηγεί ψηλότερα τον επισκέπτη. Τριγύρω, εκτός από τη νότια πλευρά υπάρχουν στοές, πιθανώς δωμάτια των ασθενών. Εκεί θα βρίσκονταν και βρύσες με τα ιαματικά νερά των γύρω πηγών, ενώ μια σώζεται και σήμερα. Στη νότια πλευρά υπήρχε σκάλα, ενώ σώζεται δίπλα της επιγραφή που αναφέρεται στον Ξενοφώντα, διάσημο Κώο γιατρό της αρχαιότητας και προσωπικό φίλο και θεράποντα του Νέρωνα. Στα αριστερά υπήρχαν κόγχες, όπου μάλλον τοποθετούνταν αγάλματα. Σε αυτό το επίπεδο υψώνονταν, κατά τους αρχαιολόγους, και το φιλοτεχνημένο από τον Πραξιτέλη άγαλμα της θεάς Αφροδίτης, μέσα σε ναό που ανοικοδομήθηκε προς τιμής της.
Ρωμαϊκό κτίσμα: Στο ανατολικό μέρος δεσπόζει μεγάλο κτίσμα Ρωμαϊκής εποχής, πιθανώς κατοικία Ρωμαίου Διοικητή.
Βωμός του Κυπαρίσσιου Απόλλωνα ή του Ασκληπιού (4ος αι. π.Χ.): Το αρχαιότερο κτίσμα του Ασκληπιείου υψώνεται στο δεύτερο άνδηρο, στο οποίο ο επισκέπτης μεταβαίνει με΄σω κλίμακας με 30 σκαλοπάτια. Ο γλυπτός διάκοσμος, από τον οποίο δεν σώζεται σχεδόν τίποτα, θεωρείται ότι ήταν έργο των γιών του Πραξιτέλη.
Ιωνικός ναός Ασκληπιού (3ος π.Χ.): Δίστυλος εν παραστάσει με 2 αναστηλωμένους κίονες (στην πρόσοψη στοά από δύο κίονες ανάμεσα σε παραστάδες) θέλγει με την αρμονία των αναλογιών του. Σώζεται η βάση του λατρευτικού αγάλματος και λάκκος στο δάπεδο του σηκού, όπου πρέπει να φυλασσόταν το θησαυροφυλάκο του ναού.
Κορινθιακός ναός Απόλλωνα: Στα ανατολικά του δεύτερου ανδήρου, με οκτώ αναστηλωμένους κίονες, χρονολογείται την εποχή των Αντωνίνων.
Ημικυκλική εξέδρα: Σε μικρή απόσταση από τον κορινθιακό ναό, πιθανότατα ήταν αίθουσα συνεδριάσεων των ιερέων-ιατρών.
Ερείπια κατοικιών: Σε μικρή απόσταση από τον κορινθιακό ναό του Απόλλωνα.
Δωρικός ναός του Ασκληπιού (2ος αι. π.Χ.): Στην πλήρη του μορφή ήταν ένας μεγάλος ναός δωρικού ρυθμού (διαστάσεων 34 Χ 18μ).
Ελληνιστική στοά: Γύρω από το ναό και σε μια έκταση 100 Χ 80μ. υπάρχουν ίχνη μιας ελληνιστικής στοάς που περιέκλειε τις τρεις πλευρές καθώς και δωμάτια. Στην ανατολική πλευρά της στοάς βρέθηκε σαραγμένη πλάκα με τα στοιχεία I.C.X.P. Συνεπώς ο ναός αργότερα μετατράπηκε σε Χριστιανική Εκκλησία. Ο χώρος μέσα και γύρω από τη στοά πρέπει να ήταν κατάφορτος από αγάλματα εξαιρετικής τέχνης και πολύτιμα αναθήματα.
Άλλα σημαντικά οικοδομήματα του ιερού είναι η Βεσπασιανή και ο ναϊσκος του Ξενοφώντα (1ος αι. μ.Χ.) και η Εκκλησία Παναγίας Ταρσού που θεμελιώθηκε στα μεσαιωνικά χρόνια πάνω στον περίπτερο ναό του Απόλλωνα της ρωμαϊκής περιόδου. Σώζεται μόνο ένα παλαιοχριστιανικό κιονόκρανο που χρησίμευε ως Αγία Τράπεζα.
Ανάμεσα στα σημαντικά μνημεία στο υπόλοιπο νησί συμπεριλαμβάνονται:
Κυκλώπεια κτίσματα (Παλαιόσκαλα και Άγιος Φωκάς), που ειπβεβαιώνουν την κατοίκηση των Πελασγών στο νησί.
Ταφικό μνημείο (Πυλί): Ερείπια του τάφου του Χαρμύλου, βασιλιά του νησιού κατά την αρχαιότητα.
Αλασσάρνα (Καρδάμαινα): Απομεινάρια αρχαίου οικισμού, όπου βρέθηκαν ναός του Απόλλωνα, θέατρο καθώς και παλαιοχριστιανικές βασιλικές.
Ιπποτικό κάστρο (Αντιμάχεια): Χτίστηκε από τους Ιππότες της Ρόδου και αποτέλεσε στόχο πειρατικών επιθέσεων ενώ χρησιμοποιήθηκε και ως φυλακή. Στο εσωτερικό του υπάρχουν δύο εκκλησάκια και στην εσωτερική πύλη οικόσημο του Μεγάλου Μάγιστρου Pierre d'Aubusson.
|